Ontneming van eiendom gaan nie altyd gepaard met fisiese bedreiging vir die eienaar nie, maar die gemeenregtelike verweer van Noodweer skep tog die bevoegdheid om eiendom te beskerm.
Waar ‘n persoon ‘n slagoffer van ‘n onregmatige aanval op sy eiendom is, mag hy die aanval met geweld afweer. Die gevaar moet ‘n waarskynlike risiko van verlies, skade of vernietiging van die eiendom betrek. Die verweer kan slegs slaag indien ‘n hof bevind dat die handeling redelik in die omstandighede was.
Daar moet bewys word dat die eiendom, roerend of onroerend, in gevaar was van onwettige skade of vernietiging toe die aksie geneem is. In teenstelling met noodweer, waar jy jou liggaamlike belange beskerm, hoef die gevaar of aanval nie reeds begin het of dadelik dreigend wees nie. Daarom is dit aanvaarbaar om beskermende toestelle te gebruik in verwagting van ‘n aanval.
Ten einde te slaag met ‘n eis van noodweer moet daar bewyse wees dat:
- die aanval onregmagtig was;
- die aksie nodig was om die aanval af te weer;
- die verdediging redelik was in die omstandighede;
- die aksie op die aanvaller gemik was.
Die stappe wat geneem word om die slagoffer se eiendom te beskerm, moet net geneem word as dit die enigste manier is om die aanval af te weer. Dit moenie nodig wees vir die slagoffer om skuiling te soek of sy eiendom te verlaat nie. Enige persoon is geregtig daarop om sy eiendom te beskerm. Dus word daar nie van die eiendom se inwoners verwag om eerder te vlug as om weerstand teen ‘n inbreker te bied nie.
Om vas te stel of die verdediging redelik was, moet alle betrokke omstandighede in ag geneem word, soos byvoorbeeld die aard en mate van die gevaar, die waarde van die eiendom en die tyd en plek van die gebeurtenis. Die waarde van die eiendom speel ‘n belangrike rol in die bepaling of die verdediging redelik of onredelik was.
In Ex parte Minister of Justice: In re S v Van Wyk het die hof beslis dat dodelike mag gebruik mag word ten einde eiendom te beskerm waar geen ander minder gevaarlike en doeltreffende metode ter beskerming van sy eiendom beskikbaar was nie.
In Ex parte Minster of Safety and Security: In re S v Walters, het Regter Kriegler beslis dat dit onnodig was om te besluit of ons wet en gemenereg voorsiening maak vir die beëindiging van ‘n ander se lewe ter beskerming van eiendom. Die belange van die slagoffer moet egter teen die belange van die aanvaller opgeweeg word en in terme van die Grondwet gemeet word. Alhoewel die Grondwet die reg op eiendom beskerm, is die reg op lewe en die reg op eiendom in beginsel nie gelyk nie. Regter Kriegler het gesê dat dit in terme van die Grondwet baie moeilik sal wees om die waarde van eiendom bo die waarde van ‘n lewe te stel.
Die uitspraak in Van Wyk is ryp vir heroorweging deur die Konstitusionele Hof. Die beste roete om te neem, is om onderskeid te tref tussen ‘n verontskuldiging en ‘n regverdiging. Dit sal die gevolg hê dat moord ter beskerming van eiendom onwettig en onregmatig is, maar verskoonbaar is in omstandighede waar ‘n redelike person dieselfde sou optree.
Dit kan dus aangevoer word dat die optrede van ‘n dodelike aanval ter beskerming van eiendom slegs in uitsonderlike gevalle as regverdigbaar geag sal kan word.
Hierdie is ‘n algemene inligtingstuk en moet gevolglik nie as regs- of ander professionele advies benut word nie. Geen aanspreeklikheid kan aanvaar word vir enige foute of weglatings of enige skade of verlies wat volg uit die gebruik van enige inligting hierin vervat nie. Kontak altyd u regsadviseur vir spesifieke en toegepaste advies. (E&OE)